In de campagne voor de Vlaamse verkiezingen is cultuur geen vies woord. Diverse partijen wijden er in hun programma’s een apart hoofdstuk aan. Wat zal de rode draad worden na acht en een half jaar Bert Anciaux? ‘Duurzaamheid’ en ‘participatie’: het zijn termen die de volgende minister best in één zin leert gebruiken. Geert Van der Speeten
1. Cultuur is sexy
Kunst en cultuur hebben tijdens het dubbele mandaat van Bert Anciaux (SP.A) aan gewicht gewonnen. Het is geen job voor kneusjes in de politiek, maar voor kopstukken van het kaliber van Freya Van den Bossche of Jean-Jacques De Gucht. Want je kan er blijkbaar makkelijk het nieuws mee halen. De cultuursector is bovendien uitgegroeid tot een belangrijke economische speler. Zelfs in moeilijke tijden garandeert het brede en fijnvertakte vrijetijdsnetwerk tewerkstelling en een hoge economische return.
Bij de traditionele politieke families leeft ook een gevoel van bevrijding. Anciaux komt onder geen beding terug, weet men. Er is dus ruimte voor andere accenten en een nieuwe koers. Zo hebben de Vlaamse parlementsleden tijdens de voorbije legislatuur het participatiedecreet met enige tegenzin goedgekeurd. Niet omdat cultuurdeelname geen belangrijk onderwerp zou zijn. Maar omdat het voor onder meer CD&V en Open VLD niet als de meest efficiënte hefboom wordt gezien om meer Vlamingen met cultuur in aanraking te brengen. Andere plannen circuleren al, amper een jaar na de lancering van het decreet.
De voorbije maanden hebben politici hun oor te luisteren gelegd. Ze lazen memoranda en organiseerden ‘culturele luisteravonden’, debatteerden met kenners en cultuurmanagers, in een zeldzaam geval ook met een artiest. Thema’s en zelfs ‘resoluties’ (bij Open VLD) verschenen na die gesprekken op papier.
Groen! zet voor de Vlaamse verkiezingen stevig in op cultuur, met een tekst waarin de hand van Bart Caron, de vroegere kabinetschef van Anciaux, duidelijk herkenbaar is.
CD&V legt nog niet alle kaarten op tafel en beperkt zich tot enkele sleutelbegrippen. De SP.A maakte een volledige en gedetailleerde analyse, met aandacht voor de verste uithoeken van het beleid. Ook digitale cultuur krijgt een apart hoofdstuk.
De N-VA houdt het summier bij enkele ‘actiepunten’ en vraagt voldoende financiële middelen om de decreten uit te voeren. Lijst Dedecker wijdt een hoofdstuk aan het thema Vlaanderen ontspant, waarin ook een warm pleidooi te lezen valt voor meer motorcrossterreinen, golfcourts en weiden voor kleiduifschieten. De partij neemt vooral de ‘betuttelende regelgeving, participatieplicht en van bovenuit verplichte multiculturaliteit’ op de korrel.
Vlaams Belang is wat weggedeemsterd in het cultuurdebat. Vier jaar geleden toonde de partij zich nog gechoqueerd over wat de stadstheaters allemaal op een podium toonden. De onderliggende vraag naar meer ‘repertoire’ werd opgepikt door andere partijen, omgezet in een motie en vertaald in subsidie-enveloppes. Maar intussen weet niemand nog wat we onder repertoire moeten verstaan. Gaat het om het beschermen van het ‘kunstenerfgoed’, zoals we bij de SP.A lezen?
2. Cultuur is voor het volk
Participatie en een makkelijke toegang tot het rijke cultuuraanbod zijn niet weg te branden uit het debat. Anciaux heeft ze definitief op de kaart gezet. Alle partijen zetten erop in.
Het thema past ook binnen elke ideologische stellingname. Dat blijkt uit het ‘drempelplan’ van de SP.A , dat kansen wil bieden aan mensen voor wie keuzevrijheid niet vanzelfsprekend is. Maar ook in de resolutie van Open VLD, die het lokale niveau als de natuurlijke biotoop ziet voor cultuurbeleving ‘van onderuit’.
De huidige set maatregelen en incentives wordt als te betuttelend en dwingend gezien. Groen! merkt ook een tegenstelling op. Kwaliteitsverhoging van cultuurbeleving en vergroting van het publieksbereik horen volgens Bart Caron thuis in alle beleidsterreinen, als een soort rode draad. Maar participatiedwang leidde ook tot een overkill aan evenementen en festivals, genre ‘Week van de smaak’ of ‘Erfgoeddag’. Ze zijn nodig, klinkt het. Maar ze kunnen ook bedreigend zijn voor de reguliere werking van cultuurhuizen of kwetsbare initiatieven die minder makkelijk in beeld komen.
Groen! pleit voor een duurzaam cultuurbeleid, ecologisch maar ook inhoudelijk. CD&V zweert eveneens bij duurzaamheid, al was het maar om dure renovaties voor cultuurinfrastructuur te vermijden.
3. Cultuur is ook voor kinderen
Hoe vroeger je kinderen leert omgaan met cultuur, hoe groter de kans dat hun belangstelling ook op latere leeftijd nog aangescherpt blijft. Investeren in kunstonderwijs en educatie is voor partijen als de N-VA, Open VLD, Groen!, CD& V en de SP.A een must. Het gevoel leeft dat diverse onderzoeken daar voldoende argumenten voor bovengespit hebben, maar dan zonder de juiste beleidsconclusies.
Laat kunst, muziek, maar ook games aan bod komen in het onderwijs, vindt Open VLD. En isoleer cultuureducatie niet als een vak apart. Vooral het secundair onderwijs heeft een inhaalbeweging te maken, denkt de SP.A. En waarom geen muziekonderwijs vanaf zes jaar, meteen al met het instrument bij de hand?
4. Cultuur kan je niet isoleren
Dat brengt ons bij de koppeling van cultuur met andere beleidsdomeinen, niet meteen het sterkste punt onder Anciaux. Over de clustering van bevoegdheden circuleren de wildste voorstellen.
Toerisme, sport en cultuur, vinden ze bij LDD, moet je samen inzetten ‘om de internationale naamsbekendheid en toeristische aantrekkingskracht van Vlaanderen te verhogen’. Cultuur en media horen samen, denkt Groen! Want radio, televisie en internet zijn de uitgelezen instrumenten om een rijk cultureel aanbod in de huiskamer te brengen, en dus ook kinderen en jongeren te bereiken. Weg dus met die rode Canvasknop, want die is toch maar voor een kleine groep digitale tv-kijkers bestemd.
Open VLD gelooft dan weer in een samenwerkingsprotocol tussen economie, buitenlandse aangelegenheden, toerisme en cultuur om de internationale export van Vlaamse cultuurproducten te vergemakkelijken. De SP.A pleit voor de full monty: afstemming tussen cultuur, onderwijs, toerisme en media. Zoveel is duidelijk: de nieuwe cultuurminister wordt een echte spilfiguur in de Vlaamse regering.
Groen! merkt ook fijntjes op dat de splitsing van erfgoed in onroerend (ondergebracht bij ‘Ruimtelijke ordening’) en roerend (bij Cultuur) contraproductief gewerkt heeft.
Het beschermingsbeleid van monumenten is sterk vertraagd. Terug samenvoegen dus, deze Siamese tweeling. En zo snel mogelijk aan een herstelplan beginnen.
5. Cultuur, dat zijn de kunstenaars
Open VLD werkte zich in de kijker met een wild plan om subsidies anders te verdelen. Er gaat te veel geld naar huisvesting, promotie, administratie en communicatie. In een open brief bazuinden Sven Gatz, Jean-Jacques De Gucht en Herman Schueremans uit dat elke euro in vraag moest worden gesteld.
Lijst Dedecker gaat nog een stap verder: het subsidiebedrag moet voor een deel afhankelijk worden gemaakt van het effectieve aantal bezoekers.
Intussen nam alvast Open VLD gas terug, zo blijkt uit het verkiezingsprogramma. Kunstenaars en gezelschappen moeten worden beoordeeld op kwaliteit, vindt het trio Gatz, De Gucht en Schueremans, en zalen en podia op diversiteit en spreiding.
Het pijnpunt kwamen tijdens de voorbije subsidieronde al aan het licht: veel middelen gaan naar algemene kosten, artistieke prestaties worden niet altijd naar behoren vergoed.
Diverse stimuli zijn denkbaar om de talentrijke kunstenaars kansen te bieden. Op zijn minst moet er een beter sociaal en fiscaal statuut voor de kunstenaar komen (Open VLD en SP.A).
Ook trajectbeurzen voor kunstenaars, gesubsidieerde promotiegaleries met kwaliteitslabel en een kunstkoopregeling voor weinig kapitaalkrachtige kunstliefhebbers behoren tot de mogelijkheden (Groen!).
6. Cultuur is een product
Zelfs nu het fonds Cultuurinvest operationeel is, kan de creatieve industrie in Vlaanderen best nog wat stimuli gebruiken. De uitbreiding van de tax-shelter, een fiscale maatregel, is voor Open VLD en de meeste andere partijen een must.
Waar er marktpotentieel is, moeten de inkomsten worden gehaald waar dat mogelijk is. Gemengde financiering (deels uit de overheid, deels uit de markt) is geen taboe meer. Cultuur en economie zijn voortaan bondgenoten, al komt het er vaak op aan kleinschaligheid te stimuleren en grootschaligheid te reguleren (aldus de SP.A).
Maar de stap naar een totale vermarkting vinden alle partijen er één te ver.
